Prowadzenie badania przesiewowego pod kątem określonej choroby wymaga spełnienia łącznie następujących kryteriów:

• choroba musi mieć znaczący wpływ na długość lub jakość życia,
• dostępne muszą być akceptowane metody jej leczenia,
• choroba musi mieć okres bezobjawowy, a wykrycie i leczenie jej w tym okresie znacząco zmniejsza chorobowość i śmiertelność,
• leczenie w okresie bezobjawowym musi zapewniać wynik lepszy niż odłożenie leczenia do momentu wystąpienia objawów,
• do wykrycia choroby w okresie bezobjawowym dostępne powinny być akceptowane przez pacjentów badania o rozsądnym koszcie,
• zachorowalność na tę chorobę musi być wystarczająco duża, aby uzasadniała koszty badań przesiewowych.

Pomiary ciśnienia tętniczego należy wykonać u wszystkich osób bez rozpoznanego nadciśnienia tętniczego, począwszy od 3. roku życia przynajmniej raz w roku, a u dzieci z wartością ciśnienia pomiędzy 90. a 95. percentylem i u osób dorosłych, u których stwierdzono wartość w zakresie 120-139/80-89 mm Hg, pomiar ten należy przeprowadzać częściej.

Badania przesiewowe w kierunku zaburzeń lipidowych (oznaczenia lipidogramu) należy rozważyć raz na dwa lata u mężczyzn powyżej 40 roku życia i kobiet w okresie menopauzy lub powyżej 50 roku życia.

Wcześniej takie oznaczenie należy wykonać na wyraźne życzenie pacjenta lub jeżeli jest on obciążony jednym lub więcej czynnikami ryzyka, takimi jak palenie tytoniu, nadwaga lub otyłość, albo gdy wcześniej stwierdzono u niego dyslipidemię. Badanie należy przeprowadzić także gdy występują objawy mogące sugerować obecność choroby sercowo – naczyniowej. Badaniami pod kątem zaburzeń lipidowych należy objąć także dzieci > 2 r.ż., z rodzinnym wywiadem dyslipidemii, w tym hipercholesterolemii rodzinnej lub przedwczesnej ChSN, dzieci z innymi czynnikami ryzyka oraz dzieci z trudnym do ustalenia wywiadem rodzinnym.

Badanie przesiewowe w kierunku cukrzycy lub stanów przedcukrzycowych (oznaczenie stężenia glikemii na czczo) należy wykonywać u wszystkich pacjentów powyżej 45. roku życia co 3 lata w celu wczesnego wykrycia cukrzycy oraz w grupach podwyższonego ryzyka zachorowania na cukrzycę bez względu na wiek (patrz Wytyczne PFP dotyczące cukrzycy). U osób ze stanami przedcukrzycowymi zaleca się przeprowadzanie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy co 1-2 lata, niezależnie od wieku pacjenta.

Wywiad w kierunku palenia tytoniu należy przeprowadzić u każdego pacjenta powyżej 10. roku życia. Pacjentom, którzy palą, bez względu na to jak dużo, należy zapewnić minimalną interwencję antytytoniową, aby zaprzestali palenia, zgodnie ze schematem "5xP" (od słów: Pytaj, Poradź, Przeprowadź ocenę, Pomóż, Planuj).

Ocenę wagi ciała oraz wskaźniki otyłości i nadwagi należy oceniać przy każdej okazji u pacjentów z widoczną nadwagą (nie rzadziej niż co 2 lata). Pacjentom z nadwagą (BMI ≥ 25 kg/m2) i otyłym (BMI ≥ 30 kg/m2) lub z otyłością brzuszną należy zapewnić indywidualną edukację w zakresie stylu życia i trening stosownych umiejętności.

Pytanie o ilość i częstotliwość spożywania alkoholu oraz liczbę dni w tygodniu bez alkoholu należy zadawać wszystkim pacjentom powyżej 13. roku życia. Pijącym ryzykownie (tzn. w sytuacjach mogących stanowić zagrożenie dla pijących alkohol lub innych osób) należy zapewnić krótką poradę, aby ograniczyli spożycie.

Wszystkich pacjentów powyżej 65. roku życia palących tytoń, z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą lub wieloma czynnikami ryzyka choroby sercowo-naczyniowej należy raz w roku dopytać aktywnie o obecność objawów mogących przemawiać za wystąpieniem przejściowych napadów niedokrwiennych i w przypadku ich stwierdzenia pogłębić diagnostykę, szczególnie o badanie ultrasonograficzne tętnic dogłowowych i w kierunku sercowopochodnych źródeł zatorowości (AF).

U wszystkich pacjentów po 55. roku życia należy co roku zbadać ogólnie mocz, a u pacjentów z wysokim ryzykiem choroby nerek (rozpoznana choroba układu krążenia, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, rozpoznana przewlekła choroba nerek wśród członków najbliższej rodziny) należy również ocenić szacowane przesączanie kłębuszkowe (eGFR) według wzoru MDRD: eGFR = 186 × [Pkr]-1,154 × [wiek]-0,203 [ml/min/1,73 m2 powierzchni ciała] (u kobiet uzyskany wynik należy pomnożyć przez 0,742, u osób rasy czarnej uzyskany wynik należy pomnożyć przez 1,21, Pkr - stężenie kreatyniny w surowicy w mg/dl; wiek - w latach).  

Prowadzenie badań przesiewowych powinno się odbywać w ramach odrębnie finansowanych programów profilaktycznych. Programy te oprócz badań przesiewowych powinny zawierać część interwencyjną, ukierunkowaną na modyfikację zidentyfikowanych czynników ryzyka. Na ich realizację powinny zostać przeznaczone odpowiednio wysokie środki publiczne.

Piśmiennictwo